کاهش بازدید ویکیپدیا؛ نقش هوش مصنوعی در این روند
در سالهای اخیر، هوش مصنوعی ویکی پدیا به یکی از بحثبرانگیزترین موضوعات دنیای فناوری تبدیل شده است. ویکیپدیا که سالها به عنوان یکی از بزرگترین منابع دانش آزاد در اینترنت شناخته میشد، اکنون با چالشی جدی از سوی ابزارهای مبتنی بر هوش مصنوعی روبهرو است. بر اساس آمارهای جدید، ترافیک ویکیپدیا در سال ۲۰۲۳ نسبت به سال قبل حدود ۴ درصد کاهش یافته است. این کاهش در حالی رخ داده که استفاده از مدلهای هوش مصنوعی مانند ChatGPT و Google Gemini به شدت افزایش یافته است. بسیاری از کاربران اکنون به جای مراجعه مستقیم به ویکیپدیا، پاسخ سوالات خود را از این مدلهای هوش مصنوعی دریافت میکنند.
هوش مصنوعی چگونه بر ویکیپدیا تاثیر گذاشته است؟
مدلهای هوش مصنوعی مانند ChatGPT، Google Gemini و Microsoft Copilot اکنون نقش مهمی در تعامل کاربران با اطلاعات ایفا میکنند. این ابزارها با بهرهگیری از دادههای عظیم موجود در اینترنت — از جمله محتوای هوش مصنوعی ویکی پدیا — قادرند پاسخهایی سریع، خلاصه و اغلب شخصیسازیشده ارائه دهند. در نتیجه، نیاز کاربران به مراجعه مستقیم به منابع اصلی کاهش یافته است. برای مثال، اگر فردی درباره یک موضوع خاص جستجو کند، تنها کافی است آن را در ChatGPT یا Gemini وارد کند تا در چند ثانیه پاسخی کامل دریافت کند. این تحول، گرچه دسترسی به دانش را آسانتر کرده، اما باعث کاهش ترافیک ویکیپدیا و تغییر رفتار کاربران در مصرف اطلاعات شده است.
آمار و ارقام کاهش بازدید ویکیپدیا
طبق گزارش Similarweb، بازدید ماهانه ویکیپدیا در ژانویه ۲۰۲۴ حدود ۵.۲ میلیارد بار بوده است؛ آماری که نسبت به ژانویه ۲۰۲۳ کاهش قابلتوجهی را نشان میدهد. این افت در حالی اتفاق افتاده که ترافیک پلتفرمهایی مانند OpenAI و Google رشد چشمگیری داشته است. برای نمونه، تنها در ژانویه ۲۰۲۴، ترافیک وبسایت OpenAI به بیش از ۱.۸ میلیارد بازدید رسید؛ رقمی که افزایش فوقالعادهای نسبت به سال گذشته محسوب میشود.
این روند بیانگر تغییری اساسی در رفتار کاربران اینترنت است — بسیاری از افراد اکنون به جای جستجوی مستقیم در ویکیپدیا، به ابزارهای مبتنی بر هوش مصنوعی ویکی پدیا مانند ChatGPT و Google Gemini روی آوردهاند تا پاسخهای خلاصه و سریعتری دریافت کنند. این جابهجایی، نشاندهنده آغاز عصری جدید در مصرف دانش دیجیتال و چالشی جدی برای پلتفرمهای سنتی ارائه اطلاعات است.
واکنش ویکیپدیا به کاهش بازدید
سازمان ویکیمدیا، که مدیریت ویکیپدیا را بر عهده دارد، نسبت به این روند ابراز نگرانی کرده است. لری سانگر، یکی از بنیانگذاران ویکیپدیا، معتقد است که مدلهای هوش مصنوعی با استفاده از محتوای ویکیپدیا بدون پرداخت هزینه یا ذکر منبع، به نوعی از این دانشنامه سوءاستفاده میکنند. او میگوید: «اگر هوش مصنوعی پاسخها را مستقیماً از ویکیپدیا میگیرد، کاربران دیگر نیازی به مراجعه به سایت ما ندارند و این میتواند به مرور زمان به ضرر دانش آزاد باشد.»
درآمد ویکیپدیا و چالشهای مالی
ویکیپدیا به عنوان یک سازمان غیرانتفاعی جهانی، برای ادامه فعالیت خود به کمکهای مردمی و حمایت خیریهها وابسته است. طبق گزارش مالی سال ۲۰۲۳، بنیاد ویکیمدیا که مسئول مدیریت ویکیپدیا است، حدود ۱۶۲ میلیون دلار درآمد از طریق کمکهای داوطلبانه دریافت کرده است.
با این حال، همزمان با کاهش بازدید کاربران و افزایش رقابت از سوی ابزارهای هوش مصنوعی ویکی پدیا مانند ChatGPT و Google Gemini، نگرانیهایی درباره پایداری مالی این پروژه مطرح شده است. اگر ترافیک سایت کاهش یابد، احتمال افت میزان کمکهای مردمی نیز وجود دارد — موضوعی که میتواند مستقیماً بر کیفیت و بهروزرسانی مداوم مقالات ویکیپدیا تأثیر بگذارد.
در چنین شرایطی، کارشناسان معتقدند ویکیپدیا برای حفظ جایگاه خود در عصر هوش مصنوعی ویکی پدیا باید به سمت همکاریهای فناورانه و مدلهای نوین تأمین مالی حرکت کند تا همچنان منبعی قابلاعتماد برای دانش آزاد باقی بماند.
نقش ویکیپدیا در آموزش هوش مصنوعی
جالب است بدانید که بسیاری از مدلهای هوش مصنوعی ویکی پدیا، از جمله ChatGPT، برای آموزش خود از دادههای ویکیپدیا استفاده کردهاند. این دانشنامه یکی از منابع اصلی برای تغذیه مدلهای زبانی بزرگ بوده است. اما اکنون که این مدلها به بلوغ رسیدهاند و میتوانند پاسخهای دقیق و سریعی ارائه دهند، خود ویکیپدیا با تهدید مواجه شده است. برخی کارشناسان معتقدند که اگر این روند ادامه پیدا کند، ممکن است کیفیت اطلاعات ارائه شده توسط هوش مصنوعی نیز کاهش یابد، چرا که بدون بهروزرسانی ویکیپدیا، دادههای جدیدی برای آموزش مدلها وجود نخواهد داشت.
آینده هوش مصنوعی ویکی پدیا و دانش آزاد
با گسترش هوش مصنوعی ویکی پدیا و افزایش استفاده از مدلهای زبانی، آینده ویکیپدیا و سایر منابع دانش آزاد در هالهای از ابهام قرار گرفته است. برخی پیشنهاد میکنند که شرکتهای فناوری باید برای استفاده از محتوای ویکیپدیا به این سازمان حق امتیاز پرداخت کنند. به عنوان مثال، OpenAI اخیراً قراردادی با Associated Press امضا کرده تا از محتوای خبری این سازمان به صورت قانونی استفاده کند. اگر چنین توافقهایی با ویکیپدیا نیز انجام شود، میتواند به تامین مالی این دانشنامه کمک کند.
اهمیت حفظ منابع دانش آزاد
در نهایت، باید به این نکته توجه داشت که منابعی مانند هوش مصنوعی ویکی پدیا نقش مهمی در دسترسی آزاد به اطلاعات برای همه مردم جهان دارند. اگر این منابع به دلیل کاهش بازدید و مشکلات مالی تضعیف شوند، دسترسی به دانش آزاد برای میلیونها نفر در سراسر جهان به خطر میافتد. بنابراین، لازم است هم کاربران و هم شرکتهای فناوری به اهمیت حمایت از این منابع توجه داشته باشند و راهکارهایی برای حفظ و تقویت آنها بیابند.
جمعبندی
کاهش بازدید هوش مصنوعی ویکی پدیا در سالهای اخیر زنگ خطری برای آینده دانش آزاد است. با رشد سریع هوش مصنوعی و افزایش استفاده از مدلهای زبانی، نقش ویکیپدیا به عنوان منبع اصلی اطلاعات در معرض تهدید قرار گرفته است. اگرچه هوش مصنوعی میتواند دسترسی به اطلاعات را آسانتر کند، اما نباید فراموش کرد که بقای منابعی مانند ویکیپدیا برای حفظ کیفیت و صحت اطلاعات ضروری است. حمایت مالی و توجه به این منابع، تضمینکننده آینده دانش آزاد برای همگان خواهد بود.
