مقایسه صرافی‌های متمرکز و غیرمتمرکز در سال ۲۰۲۵

هر علاقه‌مند به رمز ارز، دیر یا زود برای خرید، فروش، انتقال یا نگهداری دارایی‌ها، به سراغ صرافی‌ها می‌رود؛ به‌ویژه در سطح کاربران خرد.

بر اساس نظرسنجی‌های اخیر، اکثر کاربران رمز ارز ابتدا دارایی‌های خود را در صرافی‌ها نگهداری می‌کنند و سپس به کیف پول‌های دیگر روی می‌آورند.

صرافی‌های رمز ارز به دو دسته متمرکز و غیرمتمرکز تقسیم می‌شوند که این تقسیم‌بندی بر اساس ویژگی‌ها و ساختار اصلی آن‌هاست. انتخاب نوع صرافی به ترجیحات شما در زمینه حضانت دارایی، نحوه تعامل و میزان ریسک امنیتی بستگی دارد.

هر دو مدل تجربه متفاوتی از معامله‌گری را رقم می‌زنند و بحث درباره برتری هرکدام همچنان ادامه دارد. اما در نهایت، هر معامله‌گر بر اساس اولویت‌های خود تصمیم می‌گیرد.

در این مقاله، صرافی‌های متمرکز (CEX) و غیرمتمرکز (DEX) را با هم مقایسه می‌کنیم و تفاوت‌ها و ویژگی‌های کلیدی آن‌ها را بررسی خواهیم کرد تا بتوانید بهترین تصمیم را بگیرید یا حتی مدل ترکیبی را انتخاب کنید.

نکات کلیدی:

• صرافی‌های متمرکز بر راحتی و دسترسی آسان تمرکز دارند و گزینه مناسبی برای مبتدیان هستند؛ اما کاربران حضانت دارایی را واگذار کرده و به امنیت و سلامت مالی صرافی وابسته می‌شوند.
• صرافی‌های غیرمتمرکز بر حضانت شخصی، حریم خصوصی و دسترسی بدون مجوز به توکن‌ها تأکید دارند و کنترل کامل را به کاربر می‌دهند؛ اما مسئولیت بیشتری بر دوش کاربر است و ریسک قراردادهای هوشمند وجود دارد.
• CEXها از دفتر سفارشات استفاده می‌کنند، در حالی که DEXها عمدتاً مبتنی بر بازارساز خودکار (AMM) و استخرهای نقدینگی هستند که ساختار کارمزدی متفاوتی ایجاد می‌کند. برخی DEXها نیز دفتر سفارش دارند.
• هیچ‌کدام بدون ریسک نیستند: CEXها ممکن است هک یا ورشکسته شوند و DEXها در معرض آسیب‌پذیری کد قرار دارند.
• بیشتر کاربران از رویکرد ترکیبی بهره می‌برند؛ یعنی برای ورود و خروج از بازار از CEX و برای سواپ، کسب سود و حضانت شخصی از DEX استفاده می‌کنند.

خلاصه تفاوت‌ها: مقایسه سریع

چه زمانی از صرافی متمرکز استفاده کنیم؟

صرافی متمرکز توسط یک نهاد واحد کنترل می‌شود و مزایای متعددی برای کاربران دارد. این مدل‌ها به‌ویژه برای مبتدیان رمز ارز ساده و راحت هستند.

بیشتر مسئولیت‌ها بر عهده نهاد کنترل‌کننده است و کاربر فقط دارایی مورد نظر را انتخاب می‌کند. نیازی به نگرانی درباره مسائل فنی پیچیده نیست.

محیط کاربری CEXها شبیه به پلتفرم‌های بورس سنتی است و از ارزهای فیات متعددی پشتیبانی می‌کنند که گزینه‌های متنوعی برای واریز و برداشت فراهم می‌کند. اگر سرعت و نقدینگی برای شما مهم است، CEX انتخاب مناسبی است.

چه زمانی از صرافی غیرمتمرکز استفاده کنیم؟

اگر به کنترل بیشتر بر دارایی‌ها و عملیات خود نیاز دارید، صرافی غیرمتمرکز گزینه بهتری است. این صرافی‌ها عمدتاً توسط جامعه یا سازمان خودگردان غیرمتمرکز (DAO) و با استفاده از قراردادهای هوشمند و بدون واسطه اداره می‌شوند.

DEXها طیف وسیعی از رمز ارزها را بدون بررسی‌های سخت‌گیرانه لیست می‌کنند و امکان دسترسی به توکن‌های جدید پیش از پذیرش عمومی را فراهم می‌کنند. البته امروزه بسیاری از CEXها نیز سرعت بالایی در لیست کردن کوین‌های جدید دارند.

این صرافی‌ها با کیف پول‌های حضانتی سازگار هستند و حاکمیت دارایی را حفظ می‌کنند.

حریم خصوصی یکی از دغدغه‌های مهم کاربران رمز ارز است و DEXها به دلیل فرآیند ثبت‌نام ساده‌تر و اطلاعات محدود، محبوبیت بیشتری دارند. همچنین، شفافیت عملیاتی کامل دارند و کاربران می‌توانند نقدینگی و معاملات را به‌صورت لحظه‌ای مشاهده کنند.

جدول مقایسه: ویژگی‌های CEX و DEX

صرافی‌های متمرکز (CEX): مدل «کارگزار حضانتی»

نحوه عملکرد: دفتر سفارشات و موتور تطبیق

صرافی‌های متمرکز مشابه بانک‌ها و کارگزاری‌های سنتی عمل می‌کنند. کاربر رمز ارز را واریز می‌کند و صرافی به‌عنوان متولی دارایی عمل می‌کند و معاملات خارج از زنجیره انجام می‌شود. ویژگی‌های کلیدی CEXها دفتر سفارشات و موتور تطبیق است.

دفتر سفارشات، لیست لحظه‌ای سفارشات خرید و فروش، قیمت‌ها، حجم و غیره را نگهداری می‌کند. موتور تطبیق به‌صورت خودکار سفارشات خرید و فروش را بر اساس قیمت و سایر عوامل جفت می‌کند.

در صورت نبود سفارش مناسب، سفارش تا زمان اجرا در صف باقی می‌ماند.

مزیت اصلی: ورود و خروج فیات و بازیابی حساب

کاربران می‌توانند به‌راحتی بین رمز ارز و ارز فیات واریز و برداشت انجام دهند. CEXها از ارزهای فیات متعددی مانند دلار، یورو و پوند پشتیبانی می‌کنند و امکان پرداخت با کارت بانکی و انتقال بانکی را فراهم می‌کنند.

این ویژگی، ورود کاربران جدید را ساده می‌کند و به دلیل ماهیت متمرکز، امکان بازیابی رمز عبور و پشتیبانی سریع فراهم است.

تأیید هویت از طریق ایمیل، احراز هویت دو مرحله‌ای و کلیدهای امنیتی انجام می‌شود که ریسک از دست دادن دائمی دارایی را کاهش می‌دهد.

ریسک مهم: «کلید شما نیست، کوین شما نیست»

در CEX، کاربران کلید خصوصی کیف پول خود را در اختیار ندارند و دارایی‌ها توسط صرافی مدیریت می‌شود. در عمل، کنترل شما محدود به زمانی است که صرافی سالم و فعال باشد.

در صورت هک یا ورشکستگی صرافی، دارایی‌ها در معرض خطر قرار می‌گیرند و بدون امضای صرافی نمی‌توانید وجوه را جابجا کنید. به همین دلیل، شعار «کلید شما نیست، کوین شما نیست» در میان طرفداران DEX رایج شده است.

برای رفع این مشکل، صرافی‌ها اثبات ذخایر و بدهی‌ها را ارائه می‌دهند تا شفافیت مالی خود را نشان دهند. در برخی کشورها، نگهداری ذخایر ۱:۱ الزامی شده است.

صرافی‌های غیرمتمرکز (DEX): مدل «همتا به استخر»

نحوه عملکرد: بازارساز خودکار و قرارداد هوشمند

صرافی‌های غیرمتمرکز بدون واسطه و با استفاده از سیستم‌های خودکار و استخرهای نقدینگی فعالیت می‌کنند. این استخرها قراردادهای هوشمندی هستند که دو دارایی را نگهداری می‌کنند و با فرمول ریاضی قیمت را تعیین می‌کنند.

بازارساز خودکار (AMM) جایگزین دفتر سفارشات سنتی شده و قیمت‌ها را بر اساس نقدینگی موجود در استخر تعیین می‌کند. قراردادهای هوشمند دارایی کاربران را نگهداری، معاملات را اجرا و موجودی استخر را به‌صورت خودکار به‌روزرسانی می‌کنند.

در برخی DEXها مانند Hyperliquid، دفتر سفارشات نیز پیاده‌سازی شده که پیشرفتی مهم در این حوزه است.

مزیت اصلی: مقاومت در برابر سانسور و مالکیت واقعی

DEXها با قراردادهای هوشمند و بدون کنترل مرکزی فعالیت می‌کنند و در برابر سانسور و تحریم مقاوم هستند. هیچ شخص ثالثی نمی‌تواند دسترسی به معاملات را محدود کند و کیف پول‌ها بدون نیاز به تأیید واسطه‌ها کار می‌کنند.

هیچ محدودیت جغرافیایی وجود ندارد و شفافیت کامل برقرار است. دارایی‌ها تا زمان معامله در کیف پول شما باقی می‌ماند و ریسک حضانت شرکت وجود ندارد.

تحول ۲۰۲۵: شبکه‌های لایه ۲ و کاهش کارمزد گس

شبکه‌های لایه ۲ اتریوم هزینه‌های بالای گس در DEXها را کاهش داده‌اند. اکنون اکثر DEXها روی شبکه‌های لایه ۲ مانند Base، Arbitrum و Optimism فعالیت می‌کنند و تراکنش‌ها ارزان‌تر و سریع‌تر شده‌اند.

کاهش کارمزد گس و نبود کارمزد برداشت، ادعاهای قبلی درباره هزینه بالای DEXها را رد کرده است و کاربران بیشتری به دلیل کنترل کامل و هزینه کمتر به این صرافی‌ها روی آورده‌اند.

مقایسه نهایی CEX و DEX

امنیت (هک سرور در مقابل باگ قرارداد هوشمند)

هر دو نوع صرافی در معرض ریسک هستند. در CEX، دارایی‌ها در اختیار صرافی است و هکرها می‌توانند با حمله به سرورها یا کیف پول‌های گرم، میلیاردها دلار را سرقت کنند. نمونه‌هایی مانند MT. Gox، Bitfinex، KuCoin و بزرگ‌ترین هک Bybit وجود دارد.

در DEX، ریسک هک متمرکز وجود ندارد اما آسیب‌پذیری کد قرارداد هوشمند می‌تواند باعث از دست رفتن نقدینگی شود. با این حال، شفافیت کد امکان بررسی و رفع باگ را فراهم می‌کند.

ساختار کارمزد (کارمزد معامله در مقابل کارمزد شبکه)

CEXها کارمزد معامله (میکر/تیکر) دریافت می‌کنند که معمولاً بین ۰.۱ تا ۰.۳ درصد است و برای دارایی‌های پرنوسان بیشتر می‌شود. کارمزد برداشت و اختلاف قیمت خرید و فروش نیز وجود دارد.

DEXها کارمزد ثابت ندارند و کارمزد گس شبکه برای پردازش تراکنش دریافت می‌شود. کارمزد سواپ معمولاً بین ۰.۰۵ تا ۰.۳ دلار است و به تأمین‌کنندگان نقدینگی تعلق می‌گیرد. در صورت استفاده از دفتر سفارشات، کارمزد میکر/تیکر نیز اعمال می‌شود.

در مجموع، CEXها معمولاً گزینه ارزان‌تری هستند اما هزینه‌ها برای کاربران DEX اهمیت کمتری دارد.

تنوع دارایی (لیست‌های تأییدشده در مقابل توکن‌های بدون مجوز)

CEXها به دلیل الزامات امنیتی و قانونی، توکن‌ها را پس از بررسی دقیق لیست می‌کنند و این روند کندتر است. در DEXها، هر کاربری می‌تواند توکن ایجاد و معامله کند و هیچ مانع یا بررسی خاصی وجود ندارد.

این مدل باعث می‌شود DEXها تنوع بیشتری از توکن‌ها، از جمله میم‌کوین‌ها و دارایی‌های جدید را ارائه دهند. البته برخی از این توکن‌ها ریسک بالایی دارند.

تجربه کاربری (پشتیبانی مشتری در مقابل اتکا به خود)

CEXها با داشتن یک نهاد مرکزی، پشتیبانی ساختاریافته‌ای ارائه می‌دهند و کاربران می‌توانند برای بازیابی حساب، مشکلات برداشت و غیره کمک بگیرند.

در مقابل، DEXها مبتنی بر حضانت شخصی هستند و در صورت گم کردن اطلاعات، دارایی‌ها ممکن است برای همیشه از دست برود. پشتیبانی جامعه در کانال‌هایی مانند دیسکورد وجود دارد اما پشتیبانی متمرکز نیست.

استراتژی ترکیبی: چرا معامله‌گران هوشمند هر دو را استفاده می‌کنند؟

مرحله ورود: استفاده از CEX برای ورود به بازار

اکثر کاربران رمز ارز سفر خود را با صرافی‌های متمرکز آغاز می‌کنند، زیرا رابط کاربری ساده و پشتیبانی از ارز فیات دارند. پس از ایجاد حساب و تکمیل احراز هویت (KYC)، می‌توانید اولین دارایی رمز ارزی خود را بخرید یا دریافت کنید.

این ویژگی باعث شده CEXها به عنوان دروازه ورود به وب۳ شناخته شوند. پس از خرید، می‌توانید دارایی را معامله، تبدیل یا به کیف پول حضانتی منتقل و با DEXها تعامل کنید.

مرحله دیفای: انتقال به DEX برای سواپ و کسب سود

پس از انتقال دارایی از CEX به کیف پول حضانتی، وارد دنیای غیرمتمرکز می‌شوید. کاربران معمولاً برای سواپ دارایی‌ها یا کسب سود از DEX استفاده می‌کنند.

در این حالت، دارایی را به قرارداد هوشمند ارسال و بر اساس قیمت لحظه‌ای، دارایی جدید دریافت می‌کنید. همچنین می‌توانید نقدینگی تأمین کنید و سود کسب کنید.

رشد کیف پول‌های وب۳ (کمرنگ شدن مرزها)

در سال‌های اخیر، کیف پول‌های وب۳ به رابط اصلی فعالیت‌های درون‌زنجیره‌ای تبدیل شده‌اند. این کیف پول‌ها حضانت شخصی، پشتیبانی چندزنجیره‌ای و NFT را فراهم می‌کنند.

در نتیجه، CEXها نیز کیف پول وب۳ را به اپلیکیشن‌های خود اضافه کرده‌اند و مدل ترکیبی ایجاد شده است. اکنون کیف پول‌های وب۳ در CEXهایی مانند OKX حضانت شخصی، تجمیع DEX، بازار NFT و حساب هوشمند را ارائه می‌دهند.

چشم‌انداز آینده: همگرایی CEX و DEX

تأثیر مقررات جهانی (KYC در DEX؟)

صرافی‌های متمرکز بیشترین میزان مقررات را تجربه کرده‌اند، زیرا نظارت بر آن‌ها آسان‌تر است. در حالی که اجرای KYC در CEXها ساده است، پلتفرم‌های غیرمتمرکز چالش بزرگی ایجاد می‌کنند. به همین دلیل، نهادهای نظارتی اکنون فعالیت‌های درون‌زنجیره‌ای را هدف قرار داده‌اند.

در آینده، احتمالاً فشار بیشتری بر رابط‌های کاربری DEXها وارد خواهد شد و ممکن است شاهد محدودیت‌های جغرافیایی بیشتری باشیم. برخی تحلیل‌گران راهکار هویت مبتنی بر اثبات صفر (ZK Identity) را راه‌حل این چالش می‌دانند. به‌طور کلی، DEXها به فعالیت خود ادامه خواهند داد اما احتمالاً با لایه‌های بیشتری از مقررات مواجه خواهند شد.

انتزاع حساب (سهولت استفاده از DEX مانند CEX)

انتزاع حساب، منطق اعتبارسنجی تراکنش را از حساب‌های سنتی جدا می‌کند و استفاده از DEX را آسان‌تر می‌سازد. این قابلیت امکان پرداخت کارمزد با هر توکن، اعتبارسنجی سفارشی، کلیدهای جلسه و تراکنش‌های خودکار را فراهم می‌کند و تجربه‌ای مشابه CEX ارائه می‌دهد.

سؤالات متداول

آیا نگهداری رمز ارز در CEX امن‌تر است یا DEX؟

هر دو نوع صرافی با چالش‌های امنیتی روبه‌رو هستند؛ اما از نظر ریسک حضانت، DEXها امن‌ترند زیرا کنترل کلید خصوصی در اختیار شماست و نهاد مرکزی وجود ندارد. البته برخی CEXها بیمه داخلی و خارجی دارند و DEXها نیز در معرض باگ قرارداد هوشمند هستند.

آیا می‌توان بدون خرید رمز ارز از CEX، از DEX استفاده کرد؟

معمولاً کاربران رمز ارز اولیه خود را از CEX تهیه می‌کنند، زیرا DEXها به دلیل ماهیت غیرمتمرکز، امکان واریز فیات یا کارت بانکی ندارند و جفت‌های معاملاتی مبتنی بر رمز ارز هستند. البته سرویس‌هایی مانند MoonPay و Transak امکان خرید استیبل‌کوین و سایر دارایی‌ها را با کارت فراهم کرده‌اند.

آیا معاملات DEX بدون KYC مشمول مالیات می‌شود؟

بله، سود حاصل از رمز ارزها فارغ از پلتفرم، مشمول مالیات است. نبود KYC تأثیری بر این موضوع ندارد و کاربران موظف به اعلام درآمد خود هستند. همچنین، نهادها می‌توانند داده‌های درون‌زنجیره‌ای را بررسی کنند.

چرا کارمزد گس DEX گاهی از کارمزد معامله CEX بیشتر است؟

کارمزد گس در DEXها به دلیل شلوغی شبکه می‌تواند بیشتر از کارمزد معامله در CEX باشد. DEXها با قرارداد هوشمند و AMM کار می‌کنند و در معاملات بزرگ یا توکن‌های کم‌نقدینگی، لغزش قیمت رخ می‌دهد. در CEXها، کارمزدها به دلیل رقابت پایین‌تر است.

کدام نوع صرافی برای یافتن میم‌کوین‌های «۱۰۰ برابری» بهتر است؟

DEXها برای عرضه توکن‌های جدید، به‌ویژه میم‌کوین‌ها مناسب‌ترند. لیست شدن در DEX بدون محدودیت و به‌محض ایجاد توکن و تأمین نقدینگی انجام می‌شود. معمولاً میم‌کوین‌ها ابتدا در DEX و سپس در CEX لیست می‌شوند.

اگر سایت DEX قطع شود، چه بلایی سر دارایی من می‌آید؟

هیچ اتفاقی برای دارایی شما نمی‌افتد، زیرا دارایی در اختیار خودتان است و نه صرافی. می‌توانید مستقیماً با بلاکچین تعامل کنید، چون قراردادهای هوشمند همچنان فعال هستند. اما در CEX، اگر سایت قطع شود، امکان برداشت ندارید و باید تا رفع مشکل صبر کنید.