در دنیایی که هر روز به سوی دیجیتالی شدن بیشتر حرکت می‌کند، هوش مصنوعی دیگر یک ابزار نیست؛ بلکه به ستون فقرات اقتصاد، امنیت و فناوری جهانی تبدیل شده است. در این میان، دو چهره‌ی برجسته یعنی سم آلتمن از OpenAI و ایلان ماسک از xAI، رقابت جدیدی را آغاز کرده‌اند که نه‌تنها آینده تکنولوژی را تغییر می‌دهد، بلکه سوال مهمی را در ذهن ما ایجاد می‌کند: آیا هنوز وقت هست که وارد این بازی بزرگ شویم یا فرصت‌ها از دست رفته‌اند؟

گسترش پروژه استارگیت: همکاری OpenAI و Oracle برای رسیدن به قدرت ۵ گیگاواتی

در یک گام بزرگ دیگر، شرکت OpenAI از همکاری تازه‌ای با غول فناوری Oracle خبر داد. هدف این همکاری توسعه پروژه استارگیت (Stargate) و رساندن ظرفیت محاسباتی آن به بیش از ۵ گیگاوات است؛ عددی که برای تأمین انرژی بیش از دو میلیون تراشه هوش مصنوعی کافی است.

اضافه شدن ۴.۵ گیگاوات دیگر به استارگیت

به گفته OpenAI، این توسعه جدید که شامل تأسیسات جدیدی در ابیلین، تگزاس است، ظرفیت موجود استارگیت را تا حد زیادی افزایش خواهد داد. این همکاری بخشی از برنامه گسترده‌تر OpenAI برای ایجاد ۱۰ گیگاوات ظرفیت پردازشی در سراسر ایالات متحده است.

سم آلتمن، مدیرعامل OpenAI، با انتشار تصاویری از سایت ابیلین در شبکه X (توئیتر سابق) نوشت:

«این یک پروژه زیرساختی عظیم است.»

او در ادامه با اشاره به هدف‌گذاری بلندپروازانه برای راه‌اندازی بیش از یک میلیون پردازنده گرافیکی تا پایان سال جاری، به شوخی نوشت:

«حالا بهتر است فکر کنند که چگونه این عدد را ۱۰۰ برابر کنند!»

استارگیت؛ پروژه‌ای فراتر از ۵۰۰ میلیارد دلار

جالب آنکه سم آلتمن، مدیرعامل OpenAI، به‌صراحت اعلام کرده که جاه‌طلبی‌های این شرکت برای پروژه استارگیت تنها به همان وعده‌ی اولیه ۵۰۰ میلیارد دلاری که در ژانویه مطرح شد محدود نمی‌شود. او تأکید کرده که برنامه‌های آتی این پروژه بسیار فراتر از آن چیزی است که تاکنون رسانه‌ای شده است. این اظهارات نشان می‌دهد که استارگیت صرفاً یک طرح زیرساختی دیگر برای افزایش ظرفیت محاسباتی نیست، بلکه قرار است به ستون فقرات آینده صنعت هوش مصنوعی در مقیاس جهانی تبدیل شود.

در واقع، OpenAI، در کنار شرکای قدرتمند خود مانند Oracle و SoftBank، به وضوح استارگیت را نه‌تنها یک مرکز داده، بلکه یک اکوسیستم کامل برای تولید، پردازش، آموزش و به‌کارگیری مدل‌های پیشرفته هوش مصنوعی در نظر گرفته است. زیرساختی که اگر به‌طور کامل عملیاتی شود، می‌تواند نقش تعیین‌کننده‌ای در شکل‌دهی به آینده اقتصاد دیجیتال، دفاع سایبری، و حتی علوم پزشکی و انرژی بازی کند.

این پروژه عظیم، با هدف ایجاد هزاران شغل جدید و رشد فناوری در مقیاس ملی و جهانی، عملاً به عنوان زیربنای نسل بعدی تحول دیجیتال تعریف شده است. در واقع، استارگیت همان‌قدر که از نظر فنی پیشرفته و پیچیده است، از لحاظ استراتژیک نیز برای ایالات متحده و شرکای تجاری آن حیاتی به شمار می‌رود. در دورانی که رقابت بین‌المللی بر سر دسترسی به توان پردازشی بالا شدت گرفته، OpenAI با استارگیت به‌دنبال تثبیت جایگاه خود به‌عنوان یکی از قطب‌های اصلی قدرت محاسباتی در جهان است.

قدرت پردازشی در مقیاس صنعتی

افزایش ظرفیت پروژه استارگیت به بیش از ۵ گیگاوات، تنها یک عدد خشک و فنی نیست، بلکه نشانه‌ای روشن از آغاز یک انقلاب صنعتی نوین در حوزه دیتاسنترها و زیرساخت‌های پردازشی است. ما اکنون وارد عصری شده‌ایم که در آن دیگر صحبت از چند هزار یا حتی چند صد هزار تراشه هوش مصنوعی مطرح نیست؛ بلکه میلیون‌ها واحد پردازشی قرار است به‌صورت همزمان، شبانه‌روزی و بدون وقفه، مشغول پردازش داده‌های عظیم، آموزش مدل‌های زبانی، پردازش تصویر، شبیه‌سازی‌های پیچیده و هزاران کاربرد دیگر باشند.

این تغییر پارادایمی، نیازمند بازنگری کامل در معماری زیرساخت‌های سنتی مراکز داده است. اولین چالش، تأمین انرژی مورد نیاز برای چنین حجم عظیمی از پردازش است. ۵ گیگاوات ظرفیت تنها برای روشن نگه داشتن این تراشه‌ها کافی نیست؛ بلکه باید سیستم‌های پشتیبان، توزیع برق هوشمند، و منابع انرژی پاک نیز در نظر گرفته شوند تا پایداری عملکرد در بلندمدت تضمین شود. اهمیت استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر نیز در این میان دوچندان شده، چراکه مصرف بی‌رویه سوخت‌های فسیلی برای تغذیه این غول‌های محاسباتی، می‌تواند اثرات زیست‌محیطی گسترده‌ای در پی داشته باشد.

از سوی دیگر، بحث خنک‌سازی (Cooling) این حجم از تراشه‌ها، به یکی از حساس‌ترین موضوعات در طراحی دیتاسنترهای نسل آینده تبدیل شده است. سیستم‌های خنک‌کننده مایع، فناوری‌های مبتنی بر هوش مصنوعی برای مدیریت دما، و حتی مراکز داده زیردریایی، اکنون از حالت ایده به فاز اجرا رسیده‌اند تا بتوانند عملکرد پایدار را در این مقیاس فراهم کنند.

اما چالش‌ها تنها به انرژی و خنک‌سازی محدود نمی‌شوند. برای هماهنگ‌سازی میلیون‌ها پردازنده، شبکه‌های فوق‌سریع فیبر نوری با تأخیر بسیار پایین (Ultra-low latency) لازم است. همچنین مدیریت داده‌ها در چنین مقیاسی، مستلزم طراحی نرم‌افزارهایی هوشمندتر و مقیاس‌پذیرتر خواهد بود که بتوانند بدون ایجاد گلوگاه (bottleneck)، فرآیندهای تحلیلی و آموزشی را به‌صورت بلادرنگ کنترل کنند.

در کنار همه این‌ها، نباید از بُعد حقوقی و حکمرانی (Governance) غافل شد. توسعه مراکز داده در این ابعاد، نیازمند چارچوب‌های قانونی تازه‌ای برای مدیریت داده، حفظ حریم خصوصی، مصرف انرژی، و حتی مالکیت مدل‌های هوش مصنوعی است. دولت‌ها، نهادهای نظارتی و سازمان‌های بین‌المللی همگی باید با سرعت بیشتری وارد عمل شوند تا از هم‌زمانی سیاست‌گذاری با فناوری اطمینان حاصل شود.

در مجموع، رشد سریع استارگیت به بیش از ۵ گیگاوات، نمایانگر چیزی فراتر از رشد عددی ظرفیت است؛ این اتفاق نشانه‌ای از ورود به دورانی است که در آن دیتاسنترها به کارخانه‌های آینده تبدیل می‌شوند؛ کارخانه‌هایی که به جای فولاد و سیمان، داده و دانش تولید می‌کنند.

ایلان ماسک وارد می‌شود: برنامه xAI برای ساخت یک «کلوسوس» مدرن

در حالی که OpenAI با پروژه عظیم استارگیت در حال افزایش بی‌سابقه ظرفیت محاسباتی خود است، ایلان ماسک نیز دست روی دست نگذاشته و به میدان رقابت هوش مصنوعی قدم گذاشته است. ماسک، کارآفرین برجسته‌ای که پیش‌تر شرکت‌های مطرحی مانند تسلا (Tesla)، اسپیس‌ایکس (SpaceX) و نورالینک (Neuralink) را بنیان گذاشته، این بار با تأسیس شرکت xAI قصد دارد بزرگ‌ترین و پیشرفته‌ترین شبکه پردازش هوش مصنوعی جهان را بسازد.

هدف ایلان ماسک از این پروژه، ایجاد سیستمی است که نه تنها توان پردازشی عظیمی داشته باشد، بلکه بهره‌وری انرژی و پایداری بالایی را نیز تضمین کند. xAI با تمرکز بر نوآوری‌های سخت‌افزاری و نرم‌افزاری، در تلاش است تا مرزهای فعلی هوش مصنوعی را جابه‌جا کرده و در رقابت با شرکت‌هایی مانند OpenAI به یکی از پیشتازان این حوزه تبدیل شود.

از طرفی، سابقه ماسک در راه‌اندازی و مدیریت پروژه‌های فناوری پیشرفته، باعث شده که چشم‌انداز او برای xAI بسیار بلندپروازانه باشد. این شرکت قصد دارد با سرمایه‌گذاری‌های کلان و بهره‌گیری از نوآوری‌های نوظهور، توانایی ایجاد سیستم‌های محاسباتی بزرگ‌تر، سریع‌تر و هوشمندتر را داشته باشد تا بتواند به نیازهای پیچیده دنیای امروز پاسخ دهد.

رقابت بین OpenAI و xAI نه تنها عرصه نوآوری را داغ‌تر می‌کند، بلکه آینده هوش مصنوعی را شکل خواهد داد و نشان می‌دهد که چه میزان اهمیت و تأثیرگذاری در ساخت زیرساخت‌های محاسباتی و توسعه فناوری‌های هوشمند وجود دارد.

هدف xAI: ۵۰ میلیون واحد معادل H100 تا ۵ سال آینده

ایلان ماسک در پستی در X نوشت:

«هدف @xAI، تولید ۵۰ میلیون واحد محاسباتی معادل H100 (اما با بهره‌وری انرژی بسیار بهتر) در طول ۵ سال آینده است.»

به‌گفته تحلیل‌گران، این عدد تقریباً ۵۰۰ برابر ظرفیت محاسباتی قدرتمندترین ابررایانه‌های هوش مصنوعی در سال گذشته است.

کلوسوس ۲؛ ابررایانه‌ای از آینده

xAI در حال حاضر مشغول آماده‌سازی دومین نسل از ابررایانه خود با نام Colossus 2 است. این سیستم از ۵۵۰ هزار تراشه پیشرفته GB200 استفاده خواهد کرد که معادل ۵.۵ میلیون H100 خواهد بود. ماسک هدف دارد در صورت موفقیت‌آمیز بودن برنامه‌ها، تعداد واحدهای محاسباتی را به ۵۰ میلیون برساند. این مقدار تقریباً ۱۰ برابر Colossus 2 است و مفهوم «ابرپردازش» را به سطح کاملاً جدیدی می‌برد.

نبرد میلیارد دلاری برای سلطه بر آینده

اگر بخواهیم از زاویه‌ای کلان‌تر به اتفاقات بین OpenAI و xAI نگاه کنیم، درمی‌یابیم که این مسئله صرفاً یک رقابت فناورانه ساده نیست. در واقع، آنچه در حال وقوع است، یک نبرد استراتژیک برای کنترل زیرساخت‌های حیاتی هوش مصنوعی در سطح جهانی است؛ زیرساخت‌هایی که آینده اقتصادی، نظامی و سیاسی بسیاری از کشورها را رقم خواهند زد.

قدرت پردازشی؛ عامل تعیین‌کننده جایگاه کشورها در جهان آینده

در عصر دیجیتال، میزان ظرفیت پردازشی و سرعت تحلیل داده‌های عظیم، معیاری کلیدی برای سنجش قدرت یک کشور است. کشورهایی که بتوانند زیرساخت‌های هوش مصنوعی قدرتمندتری بسازند، قادر خواهند بود در زمینه‌های اقتصادی، دفاع سایبری، پیشرفت‌های علمی و فناوری‌های پیشرفته به جایگاه برتری دست یابند.

از این منظر، پروژه‌های بزرگی مانند استارگیت OpenAI و برنامه‌های جاه‌طلبانه xAI ایلان ماسک، نمایانگر تلاش‌های عظیمی برای کسب برتری در این میدان هستند. این تلاش‌ها نه فقط برای پیشرفت تکنولوژیکی، بلکه برای دستیابی به نفوذ ژئوپلیتیکی بیشتر صورت می‌گیرند.

اقتصاد هوش مصنوعی؛ منبعی بی‌نظیر برای رشد و امنیت

هم‌زمان با رشد روزافزون فناوری هوش مصنوعی، بازارهای اقتصادی مرتبط با این حوزه نیز به سرعت گسترش می‌یابند. شرکت‌ها، دولت‌ها و مؤسسات مالی، میلیاردها دلار در ساخت و توسعه فناوری‌های مرتبط سرمایه‌گذاری می‌کنند. موفقیت در ایجاد زیرساخت‌های محاسباتی قوی، می‌تواند دروازه‌ای به سوی نوآوری‌های بیشتر و فرصت‌های اقتصادی بی‌نظیر باز کند.

چالش‌های استارگیت: اختلافات داخلی و تأخیرهای زمانی

با وجود جاه‌طلبی‌های بزرگ، پروژه استارگیت هم با مشکلاتی دست‌وپنجه نرم می‌کند. طبق گزارش وال‌استریت ژورنال، اختلافات بین شرکای کلیدی این پروژه مانند SoftBank و OpenAI باعث کندی در اجرای فازهای اولیه شده است.
هرچند در ابتدا وعده داده شده بود که ۱۰۰ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری فوری انجام می‌شود، اما فعلاً تنها یک مرکز داده تا پایان سال جاری در دستور کار قرار گرفته است.

رقابت فرامرزی؛ زنجیره‌ای از همکاری‌ها و چالش‌ها

رقابت برای برتری در حوزه هوش مصنوعی دیگر محدود به مرزهای ملی نیست؛ بلکه در سطح بین‌المللی به یکی از پیچیده‌ترین و حساس‌ترین مسائل تبدیل شده است. کشورها و شرکت‌های فناوری پیشرو در سراسر جهان، در کنار رقابت سخت، به دنبال همکاری‌های راهبردی هستند تا جایگاه خود را در این عرصه تثبیت و تقویت کنند.

این همکاری‌ها ممکن است شامل تبادل فناوری، سرمایه‌گذاری مشترک در پروژه‌های تحقیق و توسعه، یا حتی ایجاد استانداردهای جهانی برای توسعه و استفاده از هوش مصنوعی باشد. با این حال، این تعاملات با چالش‌های متعددی نیز همراه است که می‌تواند مسیر پیشرفت را دشوار سازد.

یکی از مهم‌ترین چالش‌ها، مسائل امنیت سایبری است. با افزایش استفاده از هوش مصنوعی در بخش‌های حساس مانند دفاع ملی، زیرساخت‌های حیاتی و سیستم‌های مالی، خطر حملات سایبری و نفوذهای مخرب نیز افزایش یافته است. به همین دلیل، امنیت داده‌ها و حفاظت از زیرساخت‌ها به اولویتی مهم در سیاست‌گذاری‌های جهانی تبدیل شده است.

موضوع دیگر، مالکیت داده‌ها است؛ داده‌های عظیم و ارزشمندی که برای آموزش مدل‌های هوش مصنوعی استفاده می‌شوند، غالباً متعلق به شرکت‌ها، دولت‌ها یا حتی افراد هستند. تعیین قوانین روشن در زمینه حق دسترسی، استفاده، و حفاظت از این داده‌ها، همچنان یکی از مسائل حل‌نشده در سطح بین‌المللی به شمار می‌آید.

در کنار این موارد، سیاست‌گذاری‌های قانونی و اخلاقی نیز چالش بزرگی محسوب می‌شوند. کشورها در تلاش‌اند چارچوب‌هایی ایجاد کنند که توسعه هوش مصنوعی را تسهیل کند و در عین حال از سوءاستفاده‌ها و تبعات منفی احتمالی آن جلوگیری نماید. هماهنگی بین‌المللی در این زمینه هنوز در مراحل اولیه است و نیازمند همکاری گسترده‌تر بین دولت‌ها، سازمان‌ها و شرکت‌ها است.

چرا این تحولات برای همه ما اهمیت دارد؟

شاید برای بسیاری، بحث درباره گیگاوات‌ها، تراشه‌ها و دیتاسنترها کمی فنی و دور از ذهن باشد. اما باید توجه داشت که این تحولات مستقیماً زندگی ما را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد:

۱. تغییر در بازار کار و فرصت‌های شغلی

راه‌اندازی پروژه‌های عظیم هوش مصنوعی مانند استارگیت و توسعه xAI نه تنها به پیشرفت فناوری کمک می‌کند، بلکه به شکل قابل‌توجهی بازار کار را دگرگون خواهد کرد. کارشناسان پیش‌بینی می‌کنند که این پروژه‌ها می‌توانند بیش از ۱۰۰,۰۰۰ شغل مستقیم در ایالات متحده ایجاد کنند؛ مشاغلی که دامنه گسترده‌ای از تخصص‌ها را شامل می‌شوند.

از جمله این مشاغل، می‌توان به مهندسان نرم‌افزار اشاره کرد که مسئول توسعه الگوریتم‌ها، بهینه‌سازی مدل‌های هوش مصنوعی و نوشتن کدهای پیچیده هستند. همچنین تکنسین‌های سخت‌افزار نقش حیاتی در نصب، راه‌اندازی و نگهداری سرورها و پردازنده‌های قدرتمند ایفا می‌کنند.

علاوه بر این، متخصصان انرژی نیز برای طراحی و پیاده‌سازی سیستم‌های انرژی پاک و مدیریت مصرف برق مراکز داده به کار گرفته خواهند شد تا پروژه‌ها بتوانند با کمترین تأثیر زیست‌محیطی فعالیت کنند. معماران مراکز داده نیز در طراحی زیرساخت‌های فیزیکی، سیستم‌های خنک‌کننده و شبکه‌های ارتباطی نقش دارند تا عملکرد بهینه و پایداری را تضمین کنند.

حتی مشاغل فیزیکی‌تر مانند کارگران ساختمانی نیز در ساخت و توسعه این مراکز داده عظیم نقش دارند، چراکه ساخت چنین زیرساخت‌هایی به کارهای ساختمانی تخصصی نیاز دارد.

این روند رشد فرصت‌های شغلی تنها محدود به آمریکا نیست و بسیاری از کشورهای پیشرفته و در حال توسعه نیز با سرمایه‌گذاری در حوزه هوش مصنوعی به دنبال ایجاد فرصت‌های مشابه و جذب نیروی متخصص هستند تا در این رقابت جهانی عقب نمانند.

۲. تحول در اقتصاد جهانی

هوش مصنوعی به سرعت در حال نفوذ به صنایع مختلف است و قرار است جایگزین بسیاری از فرآیندهای دستی و تکراری شود. این تحول بزرگ، افزایش چشمگیر بهره‌وری را به همراه خواهد داشت و امکان انجام کارهای پیچیده‌تر و دقیق‌تر را فراهم می‌کند. شرکت‌ها با به‌کارگیری هوش مصنوعی قادر خواهند بود هزینه‌ها را کاهش داده، کیفیت محصولات و خدمات را بهبود بخشند و در نهایت رقابت‌پذیری خود را در بازارهای جهانی افزایش دهند.

اما در کنار این فرصت‌های بزرگ، هوش مصنوعی چالش‌های جدی نیز به همراه دارد؛ از جمله بیکاری ساختاری که ممکن است برای بخش قابل‌توجهی از نیروی کار اتفاق بیفتد. بسیاری از مشاغلی که بر پایه کارهای تکراری و قابل اتوماسیون هستند، در معرض خطر حذف قرار دارند و این موضوع می‌تواند نابرابری‌های اجتماعی و اقتصادی را تشدید کند.

از این رو، کشورهایی که بتوانند زودتر زیرساخت‌های لازم برای پذیرش هوش مصنوعی را فراهم کنند، نه تنها در زمینه فناوری پیشتاز خواهند بود، بلکه در مدیریت چالش‌های اجتماعی و اقتصادی ناشی از این تحول نیز موفق‌تر عمل خواهند کرد. این کشورها با سرمایه‌گذاری در آموزش، بازآموزی نیروی کار و سیاست‌گذاری‌های هوشمندانه، فرصت دارند تا از این تغییرات به نفع توسعه پایدار و افزایش رفاه عمومی بهره ببرند.

در نهایت، هوش مصنوعی یک شمشیر دولبه است که هم می‌تواند دروازه‌ای به سوی آینده‌ای روشن و پررونق باز کند و هم اگر مدیریت نشود، ریسک‌هایی جدی برای بازار کار و جامعه ایجاد نماید.

۳. تغییرات ژئوپلیتیکی

در دنیای امروز، قدرت پردازشی بالا و دسترسی گسترده به منابع داده‌های عظیم به یکی از مهم‌ترین عوامل تعیین‌کننده جایگاه کشورها در عرصه جهانی تبدیل شده است. کشورهایی که بتوانند این دو مؤلفه حیاتی را به شکل مؤثری به‌کار گیرند، قادر خواهند بود تا معادلات اقتصادی، سیاسی و حتی فرهنگی جهان را بازتعریف کنند.

آمریکا با پروژه‌های بلندپروازانه‌ای مانند استارگیت، تلاش می‌کند جایگاه برتر خود در حوزه فناوری و هوش مصنوعی را حفظ کند و به پیشرو در این عرصه تبدیل شود. این پروژه‌ها نشان‌دهنده تمرکز جدی آمریکا بر افزایش ظرفیت‌های زیرساختی و سرمایه‌گذاری‌های کلان در بخش هوش مصنوعی است.

اما این تلاش‌ها به هیچ وجه یک‌جانبه نیستند. کشورهایی مانند چین با سرمایه‌گذاری‌های عظیم در فناوری و زیرساخت‌های داده، برنامه‌های توسعه هوش مصنوعی خود را با جدیت دنبال می‌کنند و به سرعت در حال پیشروی در این حوزه هستند. اروپا نیز با سیاست‌گذاری‌های هوشمندانه و حمایت از نوآوری‌ها، قصد دارد در رقابت جهانی هوش مصنوعی سهم قابل توجهی داشته باشد.

علاوه بر این، کشورهایی مانند هند که به عنوان یک بازار بزرگ فناوری و نیروی کار متخصص شناخته می‌شوند، نیز در تلاش‌اند تا جایگاه خود را در این بازی جهانی تثبیت کنند و از فرصت‌های هوش مصنوعی بهره‌مند شوند.

بنابراین، رقابت بر سر توان پردازشی و دسترسی به داده‌ها، به یک میدان نبرد استراتژیک بین قدرت‌های بزرگ جهانی تبدیل شده است که آینده فناوری و اقتصاد جهان را شکل خواهد داد.

جمع‌بندی: آیا هنوز برای سرمایه‌گذاری یا ورود به این حوزه دیر است؟

پاسخ کوتاه: نه!
درست است که شرکت‌هایی مانند OpenAI و xAI میلیاردها دلار جلوتر هستند، اما بازار هوش مصنوعی در حال انفجار است و نیاز به نرم‌افزار، سخت‌افزار، آموزش، تنظیم‌گری و حتی تولید محتوا در این حوزه همچنان در حال رشد است.

اگر توسعه‌دهنده‌ای هستید، وقت آن است زبان‌های مرتبط با مدل‌های هوش مصنوعی را یاد بگیرید.
اگر فعال حوزه کسب‌وکارید، به فکر ادغام AI در فرآیندهای خود باشید.
و اگر فقط سرمایه‌گذارید، پروژه‌هایی مانند چیپ‌سازی، ذخیره‌سازی داده، انرژی پاک و رایانش ابری پتانسیل بالایی دارند.

کلام آخر: آینده نه دور است و نه متعلق به غول‌ها

همان‌طور که اینترنت در دهه ۹۰ فرصت‌هایی بی‌نظیر برای رشد فراهم کرد، اکنون نیز هوش مصنوعی همان مسیر را طی می‌کند. تفاوتش فقط در این است که سرعت پیشرفت، ده‌ها برابر بیشتر شده است. اگر امروز اقدام نکنید، فردا ممکن است دیگر فقط تماشاگر باشید.

پس این سوال همچنان پابرجاست:
جا موندی یا همراهی؟

منبع